Prof. Dr. Sinem Çöleri
Koç Üniversitesi Elektrik – Elektronik Mühendisliği Öğretim Üyesi - Kablosuz Ağlar Laboratuvarı Direktörü
“Otonom araçlar, beraberinde dolaylı yenilikler de getirecek”
“Yakın gelecekte araçlarda artırılmış gerçeklik öne çıkacak. Örneğin, başüstü ekranlar aracın ön camında yol bilgilerini sunarak sürücülerin gözlerini yoldan ayırmamasını sağlayabilir. Ayrıca araç uygulamalarının akıllı telefon ve saatlerle tam entegrasyonunu bekliyoruz. En son inovasyonlar araçla ilgili birçok komutun akıllı telefon ve saatlerden verilmesine olanak sağlıyor.”
İnovasyon tanımında sizce en önemli unsur nedir?
İnovasyonu katma değer sağlayan yenilik olarak tanımlayabiliriz. İnovasyon yeni fikirlerin üretilmesiyle başlar ve bu fikirlerin ürüne dönüştürülmesindeki tüm süreçleri kapsar. İnovasyon sonucu elde edilen ürünlerin müşteri memnuniyetini artırması ve şirkete ekonomik kazanç sağlaması hedeflenmelidir. İnovasyon müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak için adım adım yapılırsa artımsal inovasyon, radikal fikirler sonucu müşterilerin gelecekteki gereksinimlerini tahmin ederek yapılırsa radikal inovasyon olarak adlandırılır. Radikal inovasyon artımsal inovasyona kıyasla şirketlerin rekabet ortamında çok daha öne geçmesini sağlar.
İnovatif düşünmek ve hayata geçirmek için şirketlere önerileriniz nelerdir?
Şirketleri rekabet ortamında öne çıkaracak radikal inovasyon ancak şirkette inovasyon kültürü oluşturarak mümkündür. Bunun en yaygın yöntemi şirkette Ar-Ge birimlerinin kurulmasıdır. Ancak inovasyon için Ar-Ge birimleri tek başına yeterli değildir. Bu birimlerin üniversitelerle yakın işbirliği içinde olması ve projelere aktif katılımı gerekir. Şirketlerin üniversite projelerine destek vermesi ve beraber ortak proje geliştirilmeleri üniversitedeki inovasyon kültürünün şirkete aktarılmasına olanak sağlar. Ancak üniversite iş birliklerinde şirketler, bu ortaklıkların uzun vadeli getirileri olacağının farkında olmalılar. Şirket ve üniversite ortaklıkları artımsal inovasyondan ziyade radikal inovasyona olanak veren bir yapıdır ve bu bilinçle yaklaşılmalıdır.
Tabii ki inovasyon için yeni ve yaratıcı fikirlerin oluşması yeterli değildir, şirketin bu yenilikleri ürüne dönüştürme stratejilerini belirlemesi ve bu süreci desteklemesi gerekir. Yeniliklerin müşteriye kattığı değerin ve şirkete getireceği kazancın detaylı analizi inovasyonun çok önemli bir parçasıdır.
“Otonom araçların yeteneği, üzerindeki çok sayıda sensörden toplanan verilerin işlenmesiyle gerçekleşiyor. Gelecekte birden fazla araçtan toplanan bu sensör verilerini makine öğrenme algoritmalarıyla işleyen birçok uygulama görmeyi bekliyoruz.”
Yakın gelecekte ne gibi yeni otomotiv teknolojilerinin hayatımıza girmesi beklenebilir?
Yakın gelecekte ilk olarak birbirleriyle ve trafik sinyalleri, karayolu tabelaları gibi çeşitli karayolu altyapısıyla haberleşen araçlar görmeyi bekliyoruz. Araçlar her ne kadar günümüzde zaten internete bağlı olsa da araç haberleşmesi sürüş deneyimini tamamen değiştirecek. Araçların haberleşmesi konum, yön, hız ve yol durumlarını paylaşmalarını sağlayacak. Bu sayede araçlar kazaları önceden görecek ve daha önce insan dikkatinin izin vermediği hassasiyetle çarpışmaları önleyecektir. Ayrıca bu bilgi paylaşımı araçların daha düzenli ilerlemesini sağlayarak trafik sıkışıklarını azaltacaktır.
İkinci büyük yenilik otonom araçlardır. Otonom araçların amacı arabalar arası haberleşmeye benzer şekilde insan hatası riskini azaltarak daha güvenli bir sürüş sağlamaktır. Otonom araçlar LİDAR, radar ve kamera dahil olmak üzere çeşitli sensörler kullanarak aracın çevresini algılama ve bu bilgiler ışığında aracı kontrol etme prensibine dayanır. Park asistanları, acil frenleme, gelişmiş hız sabitleyici gibi uygulamalar günümüzde kullanılmaya başlanırken bir zamanlar fütüristik görünen tamamen otonom araçlar (seviye 5) şu anda önde gelen otomotiv şirketleri tarafından geliştiriliyor ve test ediliyor. Benim öngörüm, yakın gelecekte otonom araçların normal trafiğin içine bırakılmasındansa ayrı şeritlerde konvoylar halinde birbirleriyle haberleşerek gideceği yönünde. Bu sayede araçlar arası mesafe çok aza indirilerek hem kazaların önüne geçilecek hem de yakıt tüketimi ve trafik azalacaktır.
Otonom araçların kendisi bir yenilik ama dolaylı olarak getireceği birçok yenilik de var. Otonom araçların yeteneği, üzerindeki çok sayıda sensörden toplanan verilerin işlenmesiyle gerçekleşiyor. Gelecekte birden fazla araçtan toplanan bu sensör verilerini makine öğrenme algoritmalarıyla işleyen birçok uygulama görmeyi bekliyoruz. Örneğin, araçtan toplanan verilerin Covid-19 kalabalık izleme uygulamalarında kullanılmasını bir makalemizde önermiştik. Pandemide insan kalabalığını sosyal mesafe için izlemek amacıyla İHA’ların (İnsansız Hava Araçları) kuşbakışı özelliği ve yüksek esnekliği kullanıldı. İHA’lara monte edilen kamera görüntüleri bir bulut veri sunucusuna gönderilerek farklı şehirlerde kalabalık alanlarındaki ortalama sosyal mesafe belirlendi. Bu bilgiler ışığında yerel yetkililer pandeminin gelecekte yayılmasına ilişkin tahminlerde bulunarak alınan ihtiyati tedbirleri güncelleştirdiler ve iyileştirdiler. İHA’lardaki kameralara ek olarak araçlardaki kameralar, yakınlık sensörleri ve radar/lidarları da kullanarak bu tahminlerin doğruluğunu artırmayı öneriyoruz. Araçların kullanılması, tahminlerin doğruluğu artırmanın yanında pil ömrü kısıtlı İHA’lara ek bilgi işlem donanımı ve güç kapasitesi kazandıracaktır.
Yakın gelecekte araçlarda artırılmış gerçeklik de öne çıkacak bir yenilik olacak. Baş üstü ekranlar gibi artırılmış gerçeklik destekli teknolojilerin, araçlardaki otomasyonu seviye 5’e çıkarması bekleniyor. Örneğin, başüstü ekranlar aracın ön camında yol bilgilerini sunarak sürücülerin gözlerini yoldan ayırmamasını sağlayabilir. Ayrıca araç uygulamalarının akıllı telefon ve saatlerle tam entegrasyonunu bekliyoruz. En son inovasyonlar araçla ilgili birçok komutun akıllı telefon ve saatlerden verilmesine olanak sağlıyor. Örneğin, saatinizden motoru uzaktan çalıştırabilir, arabanızın kapılarını kilitleyebilir ve farlarını açıp kapatabilirsiniz.
Son olarak, elektrikli araçların altyapı ve pil ömrü sorunlarının çözülerek giderek daha da yaygınlaşmalarını bekliyoruz. Bu konudaki inovasyonlar, elektrikli araçların herhangi bir noktada şarj edilebileceği ve uzun süre enerji depolayabileceği bir altyapı inşa etmeyi hedefliyor. Elektrikli araçların yakıt bazlı araçların yerini alabilmesi için birkaç dakikada şarj edilebilen yüksek kapasiteli piller içermesi ve bu sayede tek bir şarj ile uzun mesafeleri gidebilmesi gerekiyor.
“Araştırmaların ve patentlerin ürüne dönüştürülmesi gelecekte Türkiye’nin otomotiv sektöründeki şimdiki konumunu sürdürebilmesi için elzemdir.”
Ülkemizde otomotiv sektörünün inovasyon konusunda yapması gerekenler konusunda
önerileriniz nelerdir?
Otomotiv sektöründe ülkemiz ana ve yan sanayide yüksek üretim kapasitesine sahiptir. Ancak halen dünyada öncü nitelikte yeni tasarımlar geliştirme ve bunları üretmede katkısı sınırlıdır. Anca son yıllarda Türkiye otomotiv sektöründe, inovasyon konusunda ciddi gelişmeler var. Şirketler üniversiteler ile yakın iş birliği içindeler ve birçok Avrupa Birliği projesinde aktif rol oynuyorlar. Patent sayıları yüksek oranda arttı ve bu patentleri ürüne dönüştürme çabası da mevcut. Bu yöndeki araştırmaların devam etmesi ve bu araştırmaların ve patentlerin ürüne dönüştürülmesi gelecekte Türkiye’nin otomotiv sektöründeki şimdiki konumunu sürdürebilmesi için elzemdir. Buna ek olarak otomotivdeki yukarda saydığım araç haberleşmesi, otonom araçlar ve artırılmış gerçeklik gibi birçok inovasyon artık mekanik degil yazılım ağırlıklıdır. İnovasyonlardaki bu odak alanlarındaki kaymanın farkına varılması ve araştırma çalışmalarının bu yöne doğru evrilmesi sağlanmalıdır.
Araçlar sosyal mesafenin en çok ihlal edildiği alanlar
Otomotiv teknolojilerini pandemide nasıl kullanabiliriz?
İnsanların sosyal etkileşimini izleme ihtiyacı, araştırmacıları sosyal ağ farkındalığı olan kablosuz ağ mimarileri geliştirmeye yöneltti. Araç içi, araçlar arası ve araç altyapı haberleşmesinin bu mimariye katılması, hastalığın yayılmasının izlenmesi, sosyal mesafe ihlallerinin tespit edilmesi ve sağlık hizmet uygulamalarının etkinleştirilmesini sağlar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO- World Health Organization) sosyal yaşamda hastalığın izlenmesi için 3 temel adım belirlemiştir: Temas tanımlama, iletişim listeleme ve takip. Araç haberleşmesi bu amaçla kullanılabilir, çünkü çoğu insan sosyal etkileşimin neredeyse kaçınılmaz olduğu toplu ve özel ulaşım kullanmaktadır. Ayrıca, WHO, araçları sosyal mesafenin en çok ihlal edildiği yerler olarak belirlemiştir.
Araçlar daha önce belirttiğim İHA’lar ile birlikte insan kalabalığını sosyal mesafe için izlemek uygulamasının yanında toplu taşıma ve sınır devriyesi uygulamalarında kullanılabilir. En son yazdığımız bir makalede bu uygulamaların detaylı analizlerini gerçekleştirdik. Toplu taşıma uygulamasında yolcu verileri toplanarak bir veri sunucusuna gönderilir ve yetkililer tarafından kullanılır. Toplanan veriler yolcuların kimlik, seyahat geçmişi ve sağlık bilgilerine ek olarak yolcular arasındaki mesafeyi belirleyen yakınlık sensörü bilgilerini de içerebilir. Bu veriler araç haberleşmesiyle veri sunucusuna gönderilerek burada detaylı analizi yapılır ve depolanması sağlanır. Daha sonra bu analiz sonuçları yetkililer tarafından enfekte bir kişiyle yakın mesafelerde bulunmuş diğer kişileri uyarmak için kullanılabilir.
Sınır devriyesi uygulamasında ise pandeminin yaygınlığına bağlı olarak şehir girişleri ve şehir içindeki kontrol noktalarında araçları durdurularak yapılan kontrollerin araç haberleşmesiyle otomatik yapılması amaçlanmaktadır. Evden çıkma kısıtlamalarının getirildiği pandemi durumunda kontrol noktalarında yolcuların sağlık durumu, enfekte kişilerle etkileşim bilgisi ve seyahat izinleri kontrol edilir. Ancak bu kontroller araçlar durdurularak yapıldığı için uzun kuyruklara neden olabilmektedir ve kontroller sırasındaki etkileşim sağlık açısından risklidir. Bu senaryoda araç haberleşmesi yolcu bilgilerinin otomatik olarak araçlardan polis arabalarına veya altyapıya iletimini ve dolayısıyla kontrolünü sağlar. Böyle bir haberleşme mimarisi otomatik olarak yolcu bilgilerini kontrol ettiği için sadece kuralların ihlali konusunda herhangi bir şüphe varsa araçları durdurur. Bu da zamandan ve yakıttan tasarruf sağlar.