Avrupa Birliği “Yeni Tip Onay Kuralları”
PhD. Alexander Duisberg
Partner Bird & Bird
“AB ‘Yeni Tip Onay Kuralları’, tüm yönleriyle, kapsamlı bir kurallar dizisi sunmasa da yeni teknolojik zorlukları azaltmak için ileriye doğru atılmış büyük bir adımdır. Geçmişte, üye ülkelerin piyasayı gözetimi ve kontrolü mümkün olmuyordu. Bu durum, bazı üreticilere, özellikle emisyon konusunda ‘kurallara uymama’ fırsatı veriyordu. Bugün ise bu konuda çeşitli yaptırımlar bulunuyor.”
- Arka Plan
Eylül 2015'teki Dieselgate'e baktığımızda, emisyon odaklı AB 5 ve 6 tipi onay düzenlemelerinin geçerliliğini yitirdiğini görüyoruz. Motorlu araçların onay ve piyasa gözetimi konusundaki değişikliğin çoktan gecikmiş olduğu anlaşılıyor. Yönetmelik, araç tip onayı ve testinin kalite seviyesini ve bağımsızlığını yükseltmeyi amaçlayan siyasi bir uzlaşma niteliğindedir. Avrupa Parlamentosu, Konsey ve AB Komisyonu arasında, halihazırda AB pazarında bulunan araçlara daha fazla çevirme yapılması ve genel Avrupa denetim sisteminin iyileştirilmesi için bir çerçeve getirilmesi de buna dahildir.
AB Komisyonu, Euro 5 ve 6 emisyon standartları ((EG) No. 715/2017) ve Araç Diyagnostik Düzeni (OBD) ((EG) No. 595/2009) ile ilgili AB Yönetmeliklerini değiştirerek temiz, sürdürülebilir ve rekabetçi bir otomotiv sektörüne ulaşmak istiyor. Bu aynı zamanda, güvenli, temiz ve bağlantılı mobilite gündemi olan "Hareketli Avrupa" projesinin de bir parçasıdır.
Tüketici güvenini yeniden oluşturmak, “Tek Pazar”ı güçlendirmek, Avrupa otomotiv sektörünün uzun vadeli uygulanabilirliğini ve küresel rekabet gücünü desteklemek için çeşitli önlemler alınıyor. Bunlardan biri, motorlu araçların onaylanması için çerçeve oluşturan, güvenlik ve çevre gerekliliklerini belirleyen, motorlu taşıtların AB pazarına sunulmadan önce uymak zorunda olduğu (2007/46 / EG) önceki direktifin yürürlükten kaldırılmasıdır.
- Yeni AB Tip Onay Kurallarının Hedefleri
Yönetmelik, önceki tip onayı ve piyasa gözetim sistemlerini elden geçirip sıkılaştırıyor ve üç temel konuya ilişkin yeni bir konsept sunuyor: Test kalitesi, piyasa gözetimi ve tip onay sisteminin yönetişimi.
Üye ülkeler, araçların piyasa gözetimini ve kontrollerini organize edip gerçekleştirdikçe ve tip onayı faaliyetlerinin işlevini periyodik olarak gözden geçirip değerlendirdikçe testin kalitesi artıyor (Madde 6). AB Komisyonu, araçların geçerli gerekliliklere uygun olup olmadığına dair düzenli kontroller talep ederek piyasa gözetimini iyileştiriyor (Madde 8). Bunun da ötesinde, AB Komisyonu piyasadaki araçlar üzerinde yapılan trafik çevirmeleri yoluyla tip onay sisteminin yönetimini güçlendiriyor. (Madde 9). Bu kontroller arızaları erken bir aşamada tespit etmek için istatistiksel olarak ilgili örneklere dayalı olarak laboratuvar testleri ve yol testleri aracılığıyla gerçekleştiriliyor ve belge kontrolleri ile destekleniyor.
Ek olarak yönetmelik, yaptırım hakkında bilgi alışverişinde bulunan ilgili ulusal makamların temsilcileri için bir forum oluşturarak, tip onay sisteminin yönetişimini sağlıyor (Madde 11). Test işlemi, “tip onay testi” ve “çevirmeler” olarak ikiye ayrılabilir. Tip onayı testi gerçekten değişmese de çevirmeler halihazırda piyasada bulunan araçlar için geçerlidir.
“Üye ülkeler, yalnızca yönetmeliğe uygun araçların piyasaya sürülmesine, tesciline veya hizmete girmesine izin vermezler. Bunun yanı sıra kendi onay makamlarını ve piyasa gözetim makamlarını kurmalı veya atamalıdırlar.”
III. Üye Ülkelerin Yükümlülükleri
Üye ülkeler, yalnızca yönetmeliğe uygun araçların piyasaya sürülmesine, tesciline veya hizmete girmesine izin vermezler. Bunun yanı sıra kendi onay makamlarını ve piyasa gözetim makamlarını kurmalı veya atamalıdırlar. Ulusal makamlar, teknik hizmetlerin tüm sorumluluğunu değerlendirmek ve onaylamak için akreditasyon kurumlarını kullanmalıdır. Diğer AB üye ülkeleri işler ters gittiğinde bir atamaya itiraz edebilir.
Ek olarak, yönetmelik üye ülkelerin her yıl asgari sayıda araç kontrolü yapmasını gerektiriyor (Madde 8). Test edilen araç sayısı, bir önceki yıl o ülkede tescil edilen yeni motorlu taşıtlar göz önünde bulundurularak hesaplanır. Her 40 bin yeni motorlu araçtan en az birinin kontrol edilmesi gerekiyor. Bir eyalette, düşük sayıda araç tescilinin olması durumunda ise en az beş test yapılmalıdır. Kontrollerin en az yüzde 20'si, gerçek sürüş koşullarında ve mutlaka emisyon doğrulamasıyla ilgili olmalıdır.
IV. AB Komisyonu'nun Denetimi
Yeni onay ve piyasa gözetimi sistemi, AB Komisyonu’nun denetimiyle daha da güçlendirilmiştir. Ulusal makamların akreditasyon kuruluşlarını kullanmadığı durumlarda teknik hizmetler, test tesislerine yerinde ziyaretler de dahil olmak üzere diğer üye ülkelerden ulusal uzmanlarla AB Komisyonu tarafından ortak denetimlere tabi olacaktır. AB Komisyonu, düşük performans gösteren ve kurallara uymayan teknik hizmetlerin atamasını askıya alma, kısıtlama veya geri çekme yetkisine sahiptir.
Ayrıca AB Komisyonu değerlendirmeden önceki beş yıl içinde AB tip onaylarını veren yetkililer tarafından uygulamaya konulan prosedürlere ilişkin değerlendirmeler yapmalıdır. Buna ek olarak AB Komisyonu araçları test etme ve inceleme yetkisinin yanı sıra, üreticilere ve ithalatçılara, uyumlu olmayan araç başına 30 bin Euro'ya kadar idari para cezası uygulama yetkisine sahiptir.
V. Üreticilerin Araç Diyagnostik Düzeni (OBD) Bilgilerini Sağlama Yükümlülükleri
Yönetmelik, üreticilerin bağımsız operatörlere, araç OBD bilgilerine, teşhis ve diğer ekipmanlara, tüm referansları içeren araçlara ve geçerli yazılım ve araç onarım ve bakım bilgilerine ilişkin mevcut indirmelere sınırsız, standartlaştırılmış ve ayrımcı olmayan bir erişim sağlamasını gerektiriyor. Bağımsız tamircilerin bu verilere kolayca erişebilmesi ve kullanabilmesi için bilgiler, makine tarafından okunabilir ve elektronik olarak işlenebilir veri kümeleri biçiminde kolayca erişilebilir bir şekilde sunulmalıdır (Madde 61).
VI. Üreticiler için Ücretler ve Cezalar
Bugün durum bir nebze de olsa iyileşti. Geçmişte, üye ülkelerin piyasayı gözetimi ve kontrolü mümkün olmuyordu. Bu durum, bazı üreticilere, özellikle emisyon konusunda (aslında uygulanması basit olan) kurallara uymama fırsatı veriyordu. Bu nedenle, testlerin maliyet yükünün yanı sıra -halihazırda piyasada bulunan araçlar da dahil olmak üzere- tip onayı kurallarına uyulmaması halinde devreye girecek yaptırımlar da vurgulanıyor. Bir aracın halihazırda piyasada olduğu ancak uyumlu olmadığı durumlarda, tüm ulusal makamlar ve AB Komisyonu, tüketicilere ücretsiz olarak düzeltici önlemler ve geri çağırma emri verebiliyor. Üye ülkeler ayrıca para cezaları da kesebilirler. Elbette cezaların orantılı olmasını sağlamaları gerekiyor. AB Komisyonu, araç başına 30 bin Euro’ya kadar para cezası uygulamak için özel yetkilere sahiptir (Madde 85).
VII. Otonom Araçlara İlişkin Hükümler
Yönetmelik ayrıca 3. ve 4. seviyelerdeki otonom araçlara ilişkin özel tip onay prosedürlerinin çerçevesini de ortaya koyuyor. AB Komisyonu ve AB üye ülkeleri, otonom araçların AB onay muafiyet prosedürü ve ulusal geçici güvenlik değerlendirmelerini uyumlaştırmak için kılavuzlar yayınladı.
Bu kılavuzlar, sürücünün otomatik sürüş modunun kullanımından ve sınırlarından, ayrıca sistem tarafından sürüş dışındaki hangi görevlerin etkinleştirilebileceğinden haberdar edilmesi gerektiğini belirtiyor. Ayrıca otonom sürüş sisteminin operasyonel durumunu kaydediyor. (Bölüm 63a) Kaza sırasında sürücünün rolünü saptıyor. Bunun yanı sıra, Alman Karayolu Trafik Kanunu hükümlerine benzer bir olay veri kayıt cihazına (EDR) sahip olması gerektiğini de açıklıyor. Diğer gereksinimler, son teknolojiyi ve AB veri koruma mevzuatına doğrultusunda özellikle otonom araçların siber dayanıklılığına yöneliktir.
VIII. Türkiye Otomotiv Sektörü
"Motorlu Araçların ve Römorklarının Onaylanması ve Piyasa Gözetimi Hakkında Yönetmelik" veya kısaltması olan "MARTOY" 19 Nisan 2020 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlandı ve AB direktifine uygun olarak Türkiye'de yürürlüğe girdi. Türkiye Cumhuriyeti Sanayi Bakanlığı’nın çalışmaları AB Komisyonu’nun AB’deki çalışmalarına denktir. MARTOY, cezaları, 4703 sayılı Kanunun mevcut mevzuatı ve piyasa gözetimi yönetmeliklerine bırakıyor.
IX. Geleceğe Bakış
Yönetmelik, teknik açıdan tüm yönleriyle, kapsamlı bir kurallar dizisi sunmasa da yeni teknolojik zorlukları azaltmak için ileriye doğru atılmış büyük bir adımdır. Bununla birlikte, gözetim seviyesi, araç üreticilerine ek maliyetlerle karşılaşmalarına neden olabilir.