PwC Sosyal Güvenlik Hizmetleri Direktörü Celal Özcan

İnsan kaynakları teşvikler -2017 yılı

İşgücü maliyetlerinin aşağıya çekilmesinde önemli bir enstrüman olan sigorta primi teşvik ve desteklerinden azami oranda yararlanılabilmesi için her işyerinin faaliyet konusu, bulunduğu bölge, istihdam edilen personelin cinsiyeti, yaşı, engellilik durumu, ücret seviyeleri gibi hususları dikkate alınarak “sigorta primi istihdam teşvik stratejisi” oluşturmasında fayda var

Üretim maliyetini oluşturan kalemler arasında en önemlisi işgücü maliyetleridir. İşgücü maliyeti içinde ise istihdam üzerindeki yükler dediğimiz  gelir vergisi ve sosyal sigorta primleri önemli bir yekün tutuyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın (OECD) belli dönemlerde yayımladığı “Ücretlerin Vergilendirilmesi-(Taxing Wages) Raporu”nda, ülkeler itibarıyla istihdam üzerindeki yüklerin analizi yapılıyor.

OECD verilerine göre, Türkiye’nin ortalama ücret düzeyinde istihdam üzerindeki vergi yükü (gelir vergisi ve sosyal sigorta primleri), 2000 yılında yüzde 40.4 iken 2013 yılında yüzde 37.4’e gerilemiş. Bu noktada, istihdam üzerindeki vergi yükünde son 13 yılda 3 puanlık bir azalış oldu. Bu olumlu gelişmede, kısa vadeli sigorta kolları için ödenen prim oranının bütün işyerleri için yüzde 2 olarak sabitlenmesi, 5 puanlık prim teşviki, asgari geçim indirimi sistemine geçilmesi gibi uygulamaların etkisi oldu.

Son yıllardaki bu iyileşmelere rağmen Türkiye'deki istihdam vergileri yükünün, yüzde 25 olan OECD ortalamasının hala üzerinde olduğu dikkate alındığında bu alanda hala iyileştirme yapılması gerçeği ortadadır.

İşgücü maliyeti içinde önemli bir yer oluşturan sosyal sigorta prim yüklerinin azaltılması amacıyla, şirketlerin insan kaynakları birimlerinin yürürlükte olan  istihdam teşvik ve uygulamalarından haberdar olmaları ve işyerine azami fayda sağlayacak olan istihdam teşvik ve desteği konusunda doğru tercihte bulunmaları önem taşıyor.

Bu bağlamda, şu anda uygulama olan sigorta primi teşvik ve desteklerine bakıldığında, istihdam maliyetlerinin azaltılması, bölgesel gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması, gençlerin ve kadınların işgücüne katılımının artırılması, mesleki ve teknik eğitimin özendirilmesi, özürlülerin istihdam edilebilirliğinin sağlanması, ekonomik krize bağlı işten çıkarmaların önüne geçilmesi, kültür yatırım/ girişimlerinin ve Ar-Ge faaliyetlerinin teşvik edilmesi gibi amaçlarla sigorta primi teşvik ve destekleriyle ilgili çok sayıda yasal düzenleme yapıldığı görülüyor. Şu anda yürürlükte olan ve 2017 yılında da yararlanma imkanı olan sigorta primi teşvik ve destekleri aşağıdaki tabloda özet olarak gösteriliyor.

Sigorta primi teşvikleri ile ilgili düzenlemelere bakıldığında, bu teşviklerin bir kısmı sosyal güvenlik mevzuatında düzenlenmişken, bir kısmı da farklı mevzuat içerisinde düzenlenmiştir. Bu durum, işletmeler ve uygulayıcılar bakımından hem mevzuatın izlenmesini hem de yapılacak tercihleri güçleştirebiliyor.

Bunun dışında, sağlanan sigorta primi teşvik ve desteklerinin bazılarında (örneğin, engelli prim teşviki, ilave 6 puanlık prim teşviki, İş-Kur işbaşı eğitim proğramı katılımcılarının istihdamına yönelik prim teşviki) prime esas kazanç alt sınırı (asgari ücret) baz alınırken, bazı sigorta primi teşvik ve desteklerinde (örneğin 5 puanlık prim indirimi, 6111 ilave istihdam teşviki) prime esas kazanç üst sınırına kadar yararlanılabiliyor.

Ayrıca, teşvikten yararlanma süresi ve miktarı işyerinin bulunduğu bölgeye, istihdam edilen işçinin cinsiyetine, niteliğine (örneğin mesleki yeterlilik belgesinin olup olmadığı gibi) ve ücret seviyesine göre farklılaşabiliyor. Yine, bazı prim teşvik ve desteklerinde (örneğin engelli prim teşviki) ihale konusu işlerle yararlanılabilmekteyken, bazı prim teşvik ve desteklerinde (örneğin 5 puanlık prim indirimi, 6111 ilave istihdam teşviki) ihale konusu işlerde yararlanılamamaktadır.

Mevcut sigorta primi teşvik uygulamalarında, bir sigortalının aynı ayda birden fazla sigorta primi teşviki kapsamına girmesi/yararlanma şartlarının bulunması durumunda, işverenlerin bahse konu sigortalıyı tercih edecekleri herhangi bir prim teşvikinden SGK’ya bildirmeleri mümkün olmakta.

Dolayısıyla, işgücü maliyetlerinin aşağıya çekilmesinde önemli bir enstrüman olan sigorta primi teşvik ve desteklerinden azami oranda yararlanılabilmesi için her işyerinin faaliyet konusu, bulunduğu bölge, istihdam edilen personelin cinsiyeti, yaşı, engellilik durumu, ücret seviyeleri gibi hususları dikkate alınarak “sigorta primi istihdam teşvik stratejisi” oluşturmasında fayda vardır.

Kayıt dışı ile mücadelede daha hassas olunmalı

Uygulamada sigorta primi teşvik ve destekleri ile ilgili işyerlerinin dikkat etmesi gereken önemli bir husus da kayıt dışı istihdam ve fiilen işyerinde çalışmayan kişilerin çalışıyormuş gibi SGK bildirimlerinin yapılmasıdır.

Zira, kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında sigorta primi teşvik ve desteklerinin hemen hepsinde işyerlerinin sigortasız işçi çalıştırmaması ve teşvikten yararlandırılan kişilerin fiilen işyerinde çalışması prim teşvik ve desteklerinden yararlanma şartları arasında sayılmış ve bunlara aykırı bir durumun tespit edilmesi halinde de işyerlerinin 1 yıl süreyle istihdam teşviklerinden yasaklanması şeklinde yaptırım öngörülmüştür.

Bu düzenleme, kayıt dışı istihdamla mücadele bakımından olumlu bir düzenleme olmakla birlikte, bu yaptırımla ilgili SGK uygulanmasında, bir işçinin SGK’ya 1 gün geç bildirilmesi veya yabancı uyruklu çalışan kişilerin Türk sosyal güvenlik sisteminden muaf olmalarını sağlayacak nitelikte belgelerinin (sosyal güvenlik formüleri) olmaması, stajer öğrencilerin sigortalılığının hatalı değerlendirilmesi gibi nedenlerle, kayıt dışı işçi çalışma gibi bir amacı olmayan kurumsal işyerlerinin de zaman zaman yararlandıkları sigorta primi teşvik ve desteklerini kaybedebildikleri görüldüğünden uygulama da bu hususa da dikkat edilmesi gerekiyor.